Z PRZEDSZKOLA DO DOMU: JAK PRZENIEŚĆ AKTYWNOŚCI WSPIERAJĄCE ROZWÓJ DZIECKA

Niniejszy artykuł stanowi przewodnik dla rodziców pragnących przenieść elementy przedszkolnych planów aktywności oraz umiejętności nabyte przez dziecko do codziennego życia, wspierając jego rozwój w domu. Zawiera wskazówki, jak dostosować te działania do indywidualnych potrzeb dziecka oraz rytmu życia rodziny, aby proces rozwoju przebiegał naturalnie i efektywnie. Omówione zostaną także sposoby tworzenia prostych ale skutecznych planów aktywności, które wspomogą dziecko w dalszym rozwijaniu takich umiejętności jak samodzielność, przewidywanie wydarzeń czy rozwiązywanie problemów w relacjach społecznych. W kolejnej części artykułu poruszone zostaną zagadnienia związane z wprowadzaniem zasad, budowaniem konsekwencji oraz zawieraniem kontraktów z dzieckiem, które wspierają rozwój odpowiedzialności i samodzielności w podejmowaniu decyzji.

Zapraszam do lektury.

Mirosław Wiśniewski

nauczyciel, oligofrenopedagog
dyrektor pedagogiczny NPP Effectis

 

 

 

Planowanie to nieodłączny element naszego życia.

Tworzenie list, planów działań, zapisywanie rzeczy do zrobienia pomaga nam uporządkować swoje sprawy i pamiętać o najważniejszych obowiązkach. Zapiski w kalendarzu, na lodówce, czy telefonie to nic innego jak plany, które mają za zadanie przypominać nam jakie czynności zostały jeszcze do wykonania.

Dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu często przejawiają trudności związane ze zrozumieniem otaczającego ich świata. Zmiany w ustalonym rytmie dnia, adaptacja do nowych sytuacji oraz sprostanie normom społecznym mogą okazać się dużym wyzwaniem. Wśród cech autyzmu wyróżnia się także trudności w zakresie komunikacji oraz zachowania, co również może komplikować codzienne funkcjonowanie. Deficyty te mogą powodować narastającą frustrację czy poczucie lęku. Sprzyjają również pojawieniu się zachowań społecznie nieakceptowanych i niepoprawnych kontekstowo. W obliczu tych wyzwań konieczne okazuje się stosowanie interwencji terapeutycznych, które porządkują, stwarzają poczucie bezpieczeństwa i wprowadzają przewidywalność w życiu dziecka.

 

Plany aktywności to narzędzie oparte na założeniach stosowanej analizy zachowania, które wspiera osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu w codziennym funkcjonowaniu. Technika ta pomocna jest w:

• przechodzeniu od jednej aktywności do drugiej,
• przestrzeganiu kolejności działań
• angażowaniu się w określone czynności.

 

Wczesne wprowadzenie planów aktywności  może w znaczący sposób usprawnić codzienne funkcjonowanie dziecka, zmniejszając poczucie niepewności i lęku wynikające z braku jasnej struktury oraz zwiększając niezależność w wykonywaniu codziennych czynności. W Niepublicznym Punkcie Przedszkolnym Effectis, dzieci aktywnie korzystają

z planów aktywności, dzięki czemu już od pierwszych dni uczęszczania do przedszkola pozyskują nowe narzędzie wspierające komunikację, co sprzyja ich rozwojowi poznawczemu.

 

 

Pierwszy plan

 

Plan aktywności to zbiór wskazówek, które mają za zadanie ułatwić dziecku przejście przez całą sekwencję danej czynności. Proces ten odbywa się za pomocą małych kroków wyodrębnionych z większej całości. Plan może być przedstawiony w formie graficznej za pomocą symboli obrazków czy fotografii, ale również konkretnych przedmiotów czy zapisanych słów lub haseł. Plany pomagają osobom, które z nich korzystają zapamiętać czynności do wykonania bez konieczności ciągłego przypominania o nich.

Wprowadzając pierwszy plan aktywności warto wybrać zadania, które dziecko zna,

a wykonanie ich nie stanowi problemu. Dzięki temu nauka korzystania z tej techniki będzie łatwiejsza a podpowiedzi ograniczone zostaną do kontynuowania uczonej sekwencji. Aktywności zawarte w planie powinny być dostosowane do wieku dzieci. Inne zadania dobrane zostaną dla dziecka w wieku przedszkolnym, a inne dla ucznia szkoły podstawowej.

 

Przykładowe zadania dla dziecka w wieku przedszkolnym:

• Nawlekanie koralików
• Przypinanie spinaczy
• Budowanie wieży
• Dopasowywanie takich samych elementów
• Układanie puzzli
• Segregowanie klocków

 

Przykładowe zadania dla dziecka w wieku szkolnym

• Pisanie po śladzie
• Dopasowywanie liter lub cyfr
• Łączenie sylab
• Kolorowanie
• Rysowanie
• Budowanie wg wzoru

 

Aktywności zawarte w planie powinny mieć jasno określony koniec np. puzzle lub segregowanie klocków. Po wykonaniu zadania dziecko musi mieć świadomość, że jest ono skończone, w przeciwnym razie nie będzie wiedziało kiedy należy odłożyć pomoce, z których korzysta i przejść do kolejnego elementu planu.

Pierwsze plany powinny być krótkie. Wprowadzając tą technikę warto zadbać o to, aby było to dla dziecka atrakcyjne doświadczenie. Podział trudnej aktywności na mniejsze części jest dużym ułatwieniem dla dziecka i nie powoduje frustracji wynikającej z niezrozumienia lub zapomnienia o części elementów. Trzy do pięciu zadań będą doskonałym początkiem do wprowadzenia tej techniki uczenia.

 

Tworzenia planu

Pierwszym krokiem do stworzenia planu aktywności jest określenie celu, umiejętności, którą chcemy aby dziecko opanowało lub doskonaliło za pomocą tego narzędzia. Jasno zaznaczony cel pomoże podzielić zadanie na małe kroki, które będą układały się w logiczną całość. Przykładem aktywności, która może okazać się problematyczna dla dzieci jest mycie rąk. Ta pozornie prosta czynność składa się z wielu elementów, które połączone ze sobą w odpowiedniej kolejności dają zamierzony efekt – czyste ręce. Jeżeli jednak zapomni się o niektórych krokach np. podciągnięciu rękawów, wzięciu mydła czy zakręceniu wody to zadanie nie będzie wykonane prawidłowo, a efekty nie będą zadowalające ani dla dziecka, ani dla rodziców.

 

Formę przedstawienia planu aktywności należy dostosować do potrzeb i możliwości osoby, która będzie z niego korzystała.

 

Najczęściej występującym rozwiązaniem jest segregator, w którym umieszczone są grafiki przedstawiające kolejne etapy aktywności lub całe zadania do wykonania. Innym rozwiązaniem jest umieszczenie obrazków, symboli lub słów na jednej tabliczce. To jak bardzo plan będzie szczegółowy zależy od poziomu funkcjonowania dziecka, jego możliwości poznawczych, umiejętności koncentracji uwagi oraz już nabytych umiejętności. Niektóre dzieci będą potrzebowały szczegółowego planu, z podziałem aktywności na etapy, inne poradzą sobie z ogólnymi symbolami dotyczącymi od razu całego zadania.

Plany aktywności są świetne, bo można je dopasować do każdego dziecka, niezależnie od tego, jakie ma umiejętności. To narzędzie, które naprawdę działa u większości dzieci. Zanim zaczniemy, dobrze, żeby dziecko umiało odróżnić przedmiot od tła i potrafiło znaleźć dwa takie same przedmioty. Ale jeśli jeszcze tego nie umie, to nic strasznego! Możemy to poćwiczyć w ramach terapii, co potem pomoże dziecku

w trudniejszych zadaniach.

 

Do przygotowania planu aktywności nie są potrzebne specjalistyczne materiały.  Dzięki temu rodzice z powodzeniem mogą przygotować taką pomoc terapeutyczną w domu. Tworząc plan należy zacząć od wyboru aktywności, które będą wprowadzone dla danego dziecka. Po zebraniu wszystkich niezbędnych materiałów, warto je posegregować i umieścić w oddzielnych pudełkach, koszykach lub pojemnikach.

Następnie należy przygotować fotografie lub grafiki przedstawiające dane aktywności. Przygotowane zdjęcia przyczepiane są do segregatora lub tabliczki z jednolitym tłem za pomocą rzepów, a drugie – identyczne zdjęcie do pojemnika z daną aktywnością.

Wybierając kolejność zadań warto zwrócić uwagę na zachowanie różnorodności, tak aby dziecko nie znudziło się wykonywaniem podobnych zadań pod rząd. Należy również przemyśleć ułożenie aktywności pod względem trudności zadań. Zbyt trudne zadania na początku planu mogą powodować osłabienie motywacji i trudność z dokończeniem sekwencji. Na końcu planu warto umieścić symbol przedstawiający ulubioną aktywność lub inną preferowaną nagrodę, która dostępna jest po wykonaniu wszystkich elementów.

W zależności od wzrostu dziecka i jego możliwości motorycznych należy dostosować miejsce umieszczenia planu. Niezależnie od wybranego formatu, plan musi być czytelny i dostępny dla dziecka. Segregator można umieścić na stoliku lub półce w regale, natomiast tabliczki czy ciągi aktywności na ścianie, boku szafki lub drzwiach.

 

Rodzaje aktywności stosowane w planach

Plany aktywności mogą obejmować szeroki wachlarz różnorodnych zajęć, dostosowanych do indywidualnych potrzeb i celów terapeutycznych dziecka. Aktywności zabawowe są niezwykle ważne dla rozwoju dzieci z autyzmem. Mogą to być proste zabawy klockami, układanie puzzli, zabawa piłką czy przeglądanie ulubionych książeczek. Warto również uwzględniać zabawy tematyczne, które stymulują wyobraźnię i kreatywność oraz proste gry planszowe, które uczą zasad i interakcji społecznych.

 

Celem jest wspieranie dziecka w bardziej funkcjonalnym i samodzielnym bawieniu się, co ma kluczowe znaczenie dla jego rozwoju.

 

Aktywności edukacyjne stanowią kolejną ważną kategorię. Mogą one obejmować kolorowanie, sortowanie obrazków, rysowanie szlaczków i liter, a także ćwiczenia pamięci i koncentracji. Układanki lewopółkulowe, które wspomagają pracę lewej półkuli mózgu, również mogą być cennym elementem planu. Plany aktywności mogą skutecznie wspierać proces uczenia się i rozwój poznawczy poprzez strukturalne i wizualne przedstawienie zadań edukacyjnych.

Aktywności związane z samoobsługą i funkcjonowaniem w domu są niezwykle istotne dla zwiększania niezależności dziecka. Przykłady obejmują przygotowywanie prostych posiłków, mycie rąk i zębów, sprzątanie zabawek lub swojego pokoju, ubieranie się i rozbieranie. Można również włączyć ścielenie łóżka, nakrywanie do stołu, opróżnianie zmywarki czy rozpakowywanie zakupów. Plany aktywności są szczególnie pomocne w nauce i utrwalaniu tych codziennych czynności, które są niezbędne do samodzielnego funkcjonowania.

Aktywności społeczne również mogą być częścią planu. Mogą to być proste zadania, takie jak przeglądanie książeczek z obrazkami w celu nawiązania dialogu, granie w gry planszowe z rówieśnikiem lub dorosłym, a także inicjowanie interakcji i współpraca z innymi. Plany aktywności mogą być skutecznym narzędziem do stymulowania interakcji społecznych, szczególnie poprzez wbudowanie w nie konkretnych wskazówek dotyczących zachowań społecznych.

Nie można zapomnieć o aktywnościach sensorycznych, które również są ważne w prawidłowym rozwoju dzieci. Mogą to być zabawy stymulujące różne zmysły, takie jak dotyk (np. zabawy z masą solną, piaskiem kinetycznym, wodą), wzrok (np. oglądanie kolorowych świateł, sensoryczne butelki), słuch (np. słuchanie spokojnej muzyki, odgłosów natury), węch (np. wąchanie olejków eterycznych) i smak. Przykłady konkretnych aktywności sensorycznych obejmują malowanie palcami, tworzenie sensorycznych butelek z różnymi materiałami, zabawy z wodą i piaskiem. Uwzględnienie potrzeb sensorycznych dziecka w planach aktywności może przyczynić się do jego regulacji emocjonalnej

i lepszego zaangażowania w inne zadania.

 

 

 

W Niepublicznym Punkcie Przedszkolnym Effectis dzieci korzystają z planów

w wielu sytuacjach. Są to zarówno plany związane z realizacją umiejętności samoobsługowych takich jak mycie rąk czy korzystanie z toalety, ale również plany wykorzystywane podczas zajęć edukacyjnych czy czasu swobodnego. Plany przygotowywane są w sposób indywidualny, tak aby każdy podopieczny mógł realizować program dostosowany do swoich potrzeb i możliwości.

 

Elementy planu

Korzystanie z planów aktywności, które kształtują umiejętności samodzielnej zabawy, nauki i oraz spędzania wolnego czasu, można podzielić na kilka podstawowych działań, które powtarzają się przy każdym zadaniu.

1. Podejście do planu lub otworzenie segregatora zawierającego fotografie przedstawiające aktywności
2. Wskazanie kolejnego zadania w planie
3. Wybranie pudełka z odpowiednimi materiałami do wykonania zadania
4. Wykonanie zadania
5. Odłożenie wykorzystanych materiałów na wyznaczone miejsce

Kroki te, powtarzane są aż do zakończenia planu.

 

Podpowiedzi

Nauka korzystania z planów aktywności odbywa się z pomocą podpowiedzi fizycznych. Opiekun  delikatnie kieruje dłońmi i rękami dziecka w celu wykonania kolejnych etapów planu. U niektórych dzieci z zaburzeniami ze spektrum  autyzmu można zauważyć również trudności natury sensorycznej takie jak dyskomfort wynikający z dotykania przez inną osobę. W takiej sytuacji należy stopniowo wprowadzać ten rodzaj podpowiedzi i obserwować reakcje dziecka.

Pomocne mogą okazać się również zabawy takie jak łaskotki, zawijanie w koc, podnoszenie, czesanie, przybijanie piątek, dzięki którym dziecko będzie oswajało się z dotykiem innych osób. Zawsze należy dbać o komfort dziecka i kontynuować udzielanie podpowiedzi fizycznych do momentu gdy są one akceptowane.

Na początku wprowadzania planu stosowane są podpowiedzi pełne. Oznacza to, że opiekun całkowicie kieruje dzieckiem pomagając prawidłowo wykonać zadanie.

W pierwszych krokach intensywnie asystujemy dziecku, aby zminimalizować ryzyko błędów. Stopniowo będziemy redukować fizyczną pomoc, aż dziecko samodzielnie poradzi sobie z zadaniem. Najpierw będziemy blisko, potem coraz dalej, aż dziecko będzie w stanie wykonać wszystko samodzielnie, bez naszej obecności. W ten sposób uczymy dzieci z autyzmem samodzielności i pozwalamy im robić różne rzeczy bez ciągłego nadzoru.

 

Podczas wykonywania z dzieckiem planów należy unikać podpowiedzi słownych np. „teraz podejdź i weź obrazek”, „wytrzyj ręce”, „odłóż pudełko”. Takie postępowanie może zatem utrudniać samodzielne wykonanie zadania.

 

Z uwagi na dużą potrzebę udzielania podpowiedzi na początku wprowadzania planów,

w Niepublicznym Punkcie Przedszkolnym Effectis nauka tej metody rozpoczyna się podczas zajęć indywidualnych. Dzięki temu terapeuta jest w stanie wspierać dziecko na każdym etapie wykonywania planu i nie dopuszczać do popełniania błędów. Takie podejście zapewnia również możliwość rzetelnego monitorowania postępów oraz zauważenia elementów planu, nad którymi warto jeszcze popracować. Kiedy wsparcie nie jest już tak potrzebne, a dziecko staje się coraz bardziej samodzielne, zaczyna angażować się w wykonywanie planów aktywności również podczas zajęć grupowych.

 

Monitorowanie postępów

Bardzo ważnym aspektem przy wprowadzaniu planów aktywności jest monitorowanie postępów dziecka. Rzetelna analiza pozwoli ocenić czy wprowadzone interwencje przynoszą zamierzony efekt, a może konieczna jest modyfikacja planu lub udzielanych podpowiedzi.

 

Rola rodziców

Rodzice i opiekunowie odgrywają niezastąpioną rolę w procesie tworzenia

i wdrażania planów aktywności dla dzieci z autyzmem. Ich zaangażowanie i współpraca są kluczowe dla sukcesu tej metody terapeutycznej. Przede wszystkim, rodzice powinni aktywnie uczestniczyć w tworzeniu planu, dzieląc się swoją wiedzą na temat preferencji, umiejętności i wyzwań, z jakimi zmaga się ich dziecko. Wspólne wybieranie aktywności i formy planu zwiększa jego trafność i szanse na akceptację przez dziecko oraz uzyskanie jak najlepszych rezultatów.

Podczas codziennego korzystania z planu, rodzice mają za zadanie wspierać dziecko, zachęcać je i motywować do wykonywania zadań lub zaangażowania się w uczoną aktywność. W razie potrzeby, powinni udzielać dziecku wsparcia i podpowiedzi, pamiętając o stopniowym wycofywaniu swojej pomocy w miarę, jak dziecko staje się bardziej samodzielne. Chwalenie i nagradzanie dziecka za każdy, nawet najmniejszy postęp, jest niezwykle ważne dla budowania jego motywacji i pewności siebie.

Utrzymanie spójności i rutyny w domu jest kolejnym kluczowym aspektem roli rodziców i opiekunów. Regularne stosowanie planu aktywności w środowisku domowym oraz stworzenie przewidywalnego rytmu dnia wzmacnia efekty terapeutyczne i pomaga dziecku w wypracowaniu rutyny. Otwarta i regularna komunikacja z terapeutami i nauczycielami dziecka umożliwia stałą wymianę doświadczeń i wprowadzanie odpowiednich modyfikacji planów oraz ustalanie nowych celów terapeutycznych. Wymiana informacji o postępach i wyzwaniach, a także wspólne dostosowywanie planu do aktualnych potrzeb dziecka, zapewnia spójne i skoordynowane podejście.

Dzięki planom aktywności dzieci stają się bardziej samodzielne, bo uczą się wykonywać zadania krok po kroku, bez ciągłej pomocy dorosłych. Wiedzą, co mają robić i w jakiej kolejności, co uczy je planowania i pomaga w codziennym życiu. Plany te sprawiają, że dzieci chętniej angażują się w różne zajęcia, a uporządkowany plan dnia daje im poczucie bezpieczeństwa i przewidywalności, co zmniejsza problemy z zachowaniem.

Krótko mówiąc, plany aktywności to świetny sposób na wspieranie rozwoju i samodzielności dzieci z autyzmem. Badania naukowe potwierdzają skuteczność planów aktywności w terapii autyzmu, a stosowanie ich ma znaczący wpływ na polepszenie jakości życia dzieci. Łatwa dostępność potrzebnych materiałów i jasno określone zasady wprowadzania tej interwencji pozwalają stosować ją w każdym środowisku, zarówno w placówkach terapeutycznych jak i w domu.

 

 

 

 

 

 

mgr Magdalena Wabik

(pedagog specjalny, terapeuta behawioralny)

Niepubliczny Punkt Przedszkolny Effectis (NPP Effectis)

placówka terapeutyczna dla dzieci z autyzmem

www.effectis.edu.pl

+48 505 868 502

 

lokalizacje:

* Warszawa, Ursynów

1. Pod Lipą 1, lok. U-02

* Warszawa, Mokotów

1. Modzelewskiego 8, lok U-01