Bajkoterapia

Nie od dziś bajki terapeutyczne są wielką pomocą w procesie edukacji, a w dobie pandemii stają się jeszcze ważniejszym narzędziem – zarówno dla rodzica, jak i (a może w szczególności) wychowawcy przedszkola. Jak wykorzystywać to narzędzie? Zapraszam do lektury!

 

Warto zaznaczyć, że w artykule skupiamy się zdecydowanie na bajkach zapisanych. Nie przeczę, że bajki w formie audiowizualnej są również cennym źródłem doświadczeń, lecz jestem ogromną zwolenniczką bajki pisanej. Dlaczego? Głównie dlatego, że bajka audiowizualna pozbawiona jest kilku niezwykle ważnych aspektów! Choćby bardzo indywidualnego kontaktu z dzieckiem, jego światem i problemami. Czytanie bajek buduje atmosferę sprzyjającą rozmowie, wymianie myśli i uczuć. Dodatkowo bajki terapeutyczne mogą być ściśle personalizowane, dotyczące problemu, z jakim mierzy się obecnie dziecko czy grupa przedszkolna.

 

Mnogość doświadczeń zamknięta w bajce

Dzięki bajkom możemy przeżywać przygody, które na co dzień są dla nas niedostępne. Wcielamy się w bohaterów i razem z nimi bierzemy udział w wyprawach, pomagamy innym lub poznajemy nowe zagadnienia. Do tego uczymy się myślenia przyczynowo-skutkowego, mając możliwość obserwowania zarówno dobrych, jak i złych wzorców zachowań, poznajemy konsekwencje każdego z nich i zauważamy związki pomiędzy naszymi decyzjami a ich skutkami. Do tego kształtujemy język (poznając nowe słowa, wyrażenia) i rozwijamy wyobraźnię (podczas gdy zwykła bajka „podaje nam na tacy” wizerunek bohatera czy środowiska).

 

Bajka a bajka terapeutyczna

Nie każda bajka jest bajką terapeutyczną – aby nią była, musi zawierać charakterystyczne elementy (o ich stosowaniu i pisaniu własnych bajek terapeutycznych opowiadam szczegółowo wraz z psycholog Martą Chrościcką w kursie online z bajkoterapii dla wychowawców przedszkoli, dostępnym na platformie szkoleniowej vod.akademialivekid.pl). Przede wszystkim mamy tutaj bohatera, dzięki któremu dziecko może znaleźć nowe rozwiązania lub drogi prowadzące do nich. Bohater bajki terapeutycznej musi być podobny do naszego dziecka, mieć podobne problemy, jednak nie powinien być identyczny, przede wszystkim nie nazywać się tak samo. Taki zabieg ma pomóc w utożsamieniu się z bohaterem, ale jednocześnie w zdystansowaniu się od danego problemu i umiejętności spojrzenia z czyjejś perspektywy.

 

W życiu nie ma magicznych rozwiązań

Podobnie jest w bajce terapeutycznej – problemy nigdy nie rozwiązują się magicznie, za pomocą zaklęcia lub innych czarów. Oczywiście w bajce mogą występować pewne symboliczne przedmioty, np. coś, co wspomaga poczucie śmiałości, ale rozwiązanie problemu zawsze musi pozostać realne i możliwe do zastosowania. Nie powinno być podane wprost – bohater ma samodzielnie starać się je odnaleźć, często korzystając z pomocy i mądrości innego bohatera (osoby, która mogła np. przeżyć podobne wydarzenie, przezwyciężyła podobny problem, a teraz wskazuje naszemu bohaterowi na możliwe kierunki rozwiązania). Ważne, aby nie tworzyć zbyt skomplikowanych bajek. Jedna bajka terapeutyczna to zazwyczaj jeden konkretny problem i jej fabuła jest na nim oparta. Treść powinna być prosta, podana językiem dostosowanym do wieku dziecka, trafiającym do jego wyobraźni.

 

Na co zwrócić szczególną uwagę?

Oprócz prostoty języka, warto zwrócić również uwagę na kilka istotnych elementów, związanych z jej tworzeniem. Bardzo ważne są dialogi bohaterów – powinna je cechować empatia i zrozumienie. Bajka nigdy nie może krytykować obaw bohatera (a zatem również naszego dziecka lub grupy) lub umniejszać jego uczuć. Ma je neutralizować i pokazywać, że to, co dziecko czuje, jest normalne i nie czyni go mniej ważnym, dziwnym, lub innym. Bardzo ważne jest również to, by tworząc lub czytając taką bajkę zrezygnować na chwilę z własnych przekonań o dziecięcym świecie i spróbować spojrzeć na niego z dziecięcej perspektywy, choć to nie zawsze jest proste. Jednak tylko taka perspektywa pozwoli nam w pełni zrozumieć, z jakimi wyzwaniami mierzy się nasze dziecko. Pamiętajmy również, że nie zawsze problem musi się całkowicie rozwiązać wraz z zakończeniem bajki. Niektóre problemy przecież nie znikają ot tak. Na przykład w bajce przybliżającej dziecku zjawisko pandemii lub wirusa problem nie rozwiąże się ostatecznie (zastanów się więc, na ile byłoby to realne zakończenie). Jednak zawsze bajka oswaja nasze uczucia, objaśnia je, podpowiada możliwość radzenia sobie z trudnościami, daje nadzieję.

 

Bajki terapeutyczne a pandemia

Ten rok nie szczędził nam wyzwań. Dzieci również mierzą się z nowymi problemami – najpierw zrozumienie sytuacji, potem zamknięcie żłobków i przedszkoli, praca zdalna rodziców, zmiany w codziennym funkcjonowaniu i rutynie. Bajki terapeutyczne mogą tłumaczyć wszelkie zjawiska i oswajać z nimi. Oczywiście, o niektórych problemach pisze się trudniej, o niektórych łatwiej, jednak po bajkę terapeutyczną możemy tak naprawdę sięgnąć zawsze – kiedy chcemy poprzedzić jakąś trudność (np. adaptację do nowego miejsca) lub gdy trudność już wystąpiła (np. znaczne i nagłe zmiany w codziennym życiu).

 

Jaką rolę może odgrywać obecnie bajka terapeutyczna?

Po pierwsze – bajka może przygotować dziecko i oswoić z tym, co czeka je w przyszłości, np.: z pojawieniem się na świecie rodzeństwa, z byciem kimś nowym w grupie czy z występem publicznym, którego się obawia. Dziecko dzięki utożsamianiu się z bohaterem i przekonaniu się, że nie jest osamotnione w nowej sytuacji, przestaje się bać – poziom lęku przed nieznanym i strasznym znacznie zmaleje. Po drugie – bajka „normalizuje” uczucia dziecka, pokazując mu, że są czymś zupełnie w porządku i każdy z nas czasem ma prawo poczuć się tak samo. Przy okazji daje wyobrażenie powodów tego, dlaczego tak się czuje i wyjaśnia to w sposób pełen zrozumienia.

A kiedy jest już „po” i dziecko przeżyło to „coś”, bajka pozwala powracać do tego wydarzenia w sposób lekki i nie tak przerażający. Dodatkową, ważną korzyścią dla dziecka jest również zrozumienie postaw dorosłych: Dlaczego zachowali się w taki sposób? Jak chcieli pomóc?

I wreszcie – bajka uczy, co robić, gdy podobna sytuacja znów będzie miała miejsce w życiu dziecka.

 

Jak czytać bajki terapeutyczne?

Przede wszystkim – nie na siłę. Bajka terapeutyczna najlepiej zadziała w momencie, kiedy dzieci są na nią gotowe. Niektóre bajki pełnią oczywiście również funkcje rozluźniające, ale nie o nich teraz mowa. Jeśli obserwujesz, że dziecko lub grupa dzieci jest w danym momencie bardzo aktywna, to niestety poziom skupienia na bajce może nie być satysfakcjonujący. Bardzo ważne jest, by bajkę czytać powoli (ale nie flegmatycznie!) tak, by wszystko miało szansę wybrzmieć. Śmiało wprowadzajmy w bajkę wyrazy dźwiękonaśladowcze, chwile ciszy czy zawahania. Obniżajmy lub podnośmy głos, przyspieszajmy, gdy emocje rosną. To sprawi, że bajka będzie zdecydowanie bardziej wiarygodna i jeszcze lepiej odwzoruje i opisze emocje targające naszym bohaterem (a co za tym idzie, pomoże również dziecku lepiej zrozumieć własne emocje). Wspaniale jest również angażować dzieci w proces czytania – to daje szansę na wartościową komunikację. Niech dzieci uzupełniają niektóre zdania. Możemy przerywać czytanie i pytać dzieci: Jak myślicie, co stało się dalej? Czy nasz bohater, waszym zdaniem, postąpił dobrze? Czy wy zrobilibyście podobnie na jego miejscu?

I wreszcie – pamiętaj, że bajka to również (a może przede wszystkim) dobra zabawa. Postaraj się więc tak ją potraktować.