Arteterapia – terapia poprzez sztukę

„Nie istnieje nic takiego, czego by sztuka nie mogła wyrazić.” napisał w jednej ze swoich powieści Oscar Wilde. Dlaczego zaczynam od tego tekst o arteterapii? Ponieważ to idealnie obrazuje jej uniwersalność szczególnie w kontekście wyrażania emocji – czyli ważnego aspektu terapeutycznego. W okresie dziecięcym bardzo istotne jest, by uczyć dziecko szerokiej gamy emocji i pokazywać, że każda z nich jest tak samo potrzebna i niezbędna do funkcjonowania. Zapraszam zatem do świata arteterapii!

Czym jest arteterapia?

Najprościej rzecz ujmując – terapią przez sztukę. I jej elementy możemy czasem wykorzystywać nieświadomie – rysując, tworząc muzykę, czy tańcząc. Myśląc o arteterapii w bardzo codziennym aspekcie, możemy łatwo zauważyć, że tego typu czynności pomagają nam w wyrażaniu tego, co nie zawsze powiemy głośno, lub w ułożeniu kłębiących się w głowie myśli. W bardziej profesjonalnym podejściu arteterapia jest rodzajem terapii zajęciowej, stosowanej już od przedszkola. Polega na wykorzystywaniu w świadomy i powtarzalny sposób postępowania terapeutycznego, którego celem jest doprowadzenie do określonego wyniku. Medium arteterapii są ogólnie pojęte środki twórczości. W zasadzie metoda ta posłużyć może każdemu, niezależnie od wieku, otwierając drogę do własnego wnętrza – potrzeb, emocji, lęków. Osoby z problemami natury emocjonalnej, psychologicznej, często dopiero przez sztukę są w stanie się otworzyć. Jest to bardzo ważne, bo tylko w takim wypadku terapeuta jest w stanie im pomóc.

Czy trzeba mieć talent, aby korzystać z arteterapii?

Absolutnie nie! I to jest w niej najpiękniejsze. W arteterapii nie chodzi o efekt pracy jako takiej – czyli perfekcyjny rysunek czy dopracowany utwór. Można powiedzieć, że chodzi bardziej o proces tworzenia i otwierania się w jego trakcie. Nie trzeba posiadać uzdolnień w konkretnym kierunku sztuki, aby skorzystać z dobrodziejstw tej metody. Za to ma ona szereg zastosowań – na przykład w przypadku osób, które miewają problemy z komunikacją werbalną, nerwicami, zaburzeniami lękowymi, lub zmagają się z traumatycznymi przeżyciami. Jest też dobrą drogą dotarcia do dzieci z problemami związanymi z wyrażaniem emocji. Arteterapią warto się jednak zainteresować nawet wtedy, kiedy tego typu problemy nas nie dotyczą. Ostatecznie jest to również forma uwalniająca od napięcia i służąca relaksacji.

Jak działa arteterapia?

Wyobraź sobie, że jesteś w stanie głębokiego wzburzenia i w takiej sytuacji pomaga Ci rysowanie. W pewnym momencie, gdy bardzo skupiasz się nad tym, co tworzysz, Twoje blokady emocjonalne mają szansę opaść. To właśnie w tym momencie wszelkie nagromadzone emocje, lęki, napięcie – znajdują swoje ujście. W arteterapii ten właśnie moment sprawia, że pacjent zyskuje większą łatwość w otworzeniu. Często również – szczególnie w przypadku starszych pacjentów – sami zaczynamy sobie uświadamiać własne emocje. Można to podzielić na dwie zupełnie różne ścieżki – nieświadomą i świadomą. Świadomie – mamy poczucie, że tworzymy coś dobrego, pięknego i już przez to czujemy się lepiej. Na płaszczyźnie nieświadomości odkrywamy natomiast dzięki temu coraz więcej czynników, na które do tej pory nie zwracaliśmy w ogóle uwagi.

Jak wybrać odpowiednią metodę arteterapii dla dziecka?

Najlepiej kierować się po prostu tym, w czym dziecko czuje się najlepiej i co daje mu dużą swobodę w tworzeniu. Nie jest to równoznaczne z posiadaniem talentu w tej dziedzinie. Czasem jednak zdarza się, że pomimo braku predyspozycji do śpiewu, i tak lubimy śpiewać, prawda? I to jest jak najbardziej w porządku. Gorzej jednak, jeśli ta czynność powoduje u nas wyraźny dyskomfort lub stres. Przez taką aktywność raczej ciężko będzie nam się zrelaksować i dotrzeć do sedna swoich emocji.

Rysunek wyraża więcej, niż tysiąc słów

Arteterapia często automatycznie kojarzy się głównie z rysunkiem. Nie bez powodu – rzadko które dziecko nie lubi rysować, a nauka rysowania to jeden z ważnych etapów rozwoju. Już od drugiego roku życia uczymy się coraz lepiej przelewać swoje myśli i wyobrażenia na papier. Pierwsze bazgroły z czasem nabierają nowych kształtów, a nasze rysunki zaczynają coraz lepiej odzwierciedlać wiedzę, którą zdobywamy o otaczającym nas świecie. Stają się również wyrazem zainteresowań, sympatii bądź antypatii, nastroju, poziomu wiedzy. O tym, na ile sposobów możemy analizować te małe dzieła, można by tutaj napisać całą książkę. Głównie jednak warto pamiętać, by rozmawiać z dziećmi o tym, co przedstawiają ich rysunki. Jeśli znajdujemy na nich elementy, które nas niepokoją, lub nagle sposób tworzenia diametralnie się zmienia, to warto poszukać powodów, które za tym stoją. I najważniejsze – nie krytykować tego, co dziecko tworzy! Nawet jeśli elementy widoczne na rysunku nas niepokoją, zakazywanie dziecku malowania ich nie jest dobrą drogą. Nie wyklucza bowiem problemu, a jedynie pogłębia już istniejące blokady emocjonalne. Często również dla dziecka jest to po prostu sposób na uporządkowanie i uszeregowanie zdobytej wiedzy i przeżyć.

 

Arteterapia na inne sposoby

Rysunek to tylko jeden z przykładów, który dość dobrze obrazuje on proces działania tej techniki terapeutycznej. Wybierać można jednak ze znacznie szerszej gamy dziedzin i aktywności. Arteterapia to również:

• Bajkoterapia – czyli wykorzystanie bajek i opowieści dla dzieci, które zawierają pewne konkretne elementy terapeutyczne i pomagają zmierzyć się z własnym wyzwaniem, problemem lub blokadą. Bajkoterapia to również szereg innych korzyści – dzięki niej dziecko pogłębia swoją wiedzę o świecie, kulturze, ludziach, poznaje historię i obyczaje. Rozwija wyobraźnię, poszerza zakres słownictwa i rozpoznaje swoje zainteresowania.
• Grafika komputerowa – tak! Co prawda w tym aspekcie należy wziąć pod uwagę bezpieczeństwo dziecka podczas pracy z komputerem, ale grafika komputerowa również może być środkiem artystycznym w arteterapii. Czasem jej elementy mogą zainteresować już dzieci na etapie edukacji wczesnoszkolnej.
• Fotografia – zdjęcia zrobione przez dzieci to ciekawy wgląd w ich perspektywę. Często można zauważyć na nich, czym dokładnie interesuje się dziecko i na co najmocniej zwraca uwagę w otaczającym je świecie.
• Rzeźba – wymaga cierpliwości i skupienia, które odciąga uwagę i pozwala uspokoić i uporządkować emocje. Dodatkowo rozwijają się zdolności manualne dziecka.
• Muzykoterapia i taniec – ruch i rytm pomagają uzyskać harmonię, ułatwiają poznanie swojego ciała i umysłu. Dodatkowo to wspaniała możliwość wyładowania dziecięcej energii!

 

Arteterapia na poważnie i na co dzień

Najlepsze efekty w oparciu o arteterapię uzyskuje się podczas zajęć prowadzonych przez specjalistów w tej dziedzinie, ze względu na ich rozległą wiedzę i umiejętność świadomego prowadzenia terapii do wyznaczonego celu. Jednak jej elementy możemy z powodzeniem wprowadzać do domu lub na zajęcia w szkole. Zajęcia z takimi elementami nie tylko pomogą zredukować poziom stresu, ale również trenować kreatywność. Będą również źródłem wiedzy o tym, co się dzieje w głowie dziecka – a nie zawsze nam o tym powie.