Tutoring w szkole, czyli między teorią a praktyką zmian w systemie edukacji

„Jeżeli nauczyciel chce nauczyć Johna matematyki, to musi znać matematykę i Johna” – z książki ks. prof. Janusza Tarnowskiego „Jak wychowywać – w świecie paradoksów”.

Pracując z dziećmi, nastolatkami, rodzicami i nauczycielami od lat spotykam się z pytaniami – co zrobić, żeby wzmocnić wiarę dziecka w siebie, jak wspierać jego rozwój? Z roku na rok wzrasta świadomość rodziców oraz nauczycieli, że nie liczy się ilość (godzin spędzonych nad książkami), ale JAKOŚĆ pozyskanej wiedzy. Odchodząc od ilości na rzecz jakości odnajdujemy siebie i pomagamy dzieciom odkrywać swoje talenty. W 2007 roku ruszyłam w „podróż” nauczyciela akademickiego (w 2008 roku zostałam mamą), poszukiwałam odpowiedzi jako mama, jako nauczyciel i jako szkoleniowiec. Odpowiedź znalazłam w tutoringu, na który natrafiłam w 2011 roku, żeby w 2012 stać się tutorem. Od 2019 roku jestem certyfikowanym tutorem, mogącym wspierać tutee (podopiecznych) na każdym szczeblu rozwoju. W szkole tutorów dowiedziałam się z jakich narzędzi i kiedy korzystać, żeby towarzyszyć podopiecznemu podczas jego drogi, nie dając gotowych rozwiązań. Otworzyłam się wówczas na zadawanie pytań oraz towarzyszenie dzieciom i nastolatkom podczas podejmowania kolejnych kroków w edukacji, rozwoju, słuchaniu siebie.

Edukacja spersonalizowana

Ksiądz prof. J. Tarnowski wymienił i opisał sześć cech charakteryzujących edukację spersonalizowaną (zobacz pedagogika personalistyczno-egzystencjalna), jaką jest tutoring.

Człowieczeństwo – czyli spotkanie przynajmniej dwóch osób, jest to element wychowania. Wychowanie definiowane jako uczestniczenie, towarzyszenie mistrza w życiu wychowanka – lecz nie poprzez dawanie „rozwiązań”, ale poprzez oddziaływanie siłą swojej osoby.
Permanencja – nauczanie trwa przez całe życie.
Inter- oraz intraakcyjność – podczas tutoringu zachodzi relacja mistrz – uczeń, jak również relacja ucznia z samym sobą: zaglądanie w głąb siebie, samopoznanie (podczas procesów tutorskich zachodzi również głębsze poznanie samego siebie u tutora, następuje przemyślenie, zaduma nad swoimi celami).
Nieokreśloność – trudno przewidzieć, w którą stronę podąży proces, jak przewartościują się cele podczas wspólnej podróży. Czasem na tutoring trafiają osoby, które mają na pierwszym spotkaniu doprecyzowane cele, ale podczas procesu tutorskiego, cele te często ulegają zmianie. Czasem od „nauki rysunku” dochodzi się do „gimnastyki artystycznej” – i to jest całkowicie dopuszczalne, jeżeli towarzyszyliśmy naszemu podopiecznemu w procesie i nie wywarliśmy wpływu na jego zmianę celów.
Transgresyjność – odnosi się w tutoringu do pokonywania swoich słabości, ograniczeń. Podczas pracy z dziećmi ważne jest, aby wzmacniać ich mocne strony, określać ich potencjał, co zaprocentuje pokonywaniem obaw czy granic.
Egzystencjalność – dotyczy osadzenia człowieka w określonej grupie, która determinuje jego zachowania.

Czym jest tutoring?

Tutoring należy do metod edukacji zindywidualizowanej, której podstawą jest bezpośredni kontakt, spotkanie tutora z uczniem (zachodzi relacja mistrz – uczeń). Tutor posiada odpowiedni zasób wiedzy, czas, doświadczenie oraz predyspozycje do pracy z podopiecznym w relacji jeden na jeden. Tutor „najpierw słucha, później mówi”. Tutoring jest procesem opartym na dialogu, szacunku i długofalowej relacji, obejmującym od 8 do około 12 spotkań (czyli – minimum semestr), a składa się on z następujących etapów:

Poznanie się, nawiązanie relacji z podopiecznym. Więź zbudowana na szacunku i zaufaniu.
Wspólne wyznaczenie celów – ważne, żeby to nie były cele nauczyciela czy rodzica, ale cele ucznia,
Realizacja przyjętego planu – monitorowanie postępów, modernizacja drogi lub celu.
Podsumowanie efektów tutoringu – świętowanie.

Celem tutora jest dostrzeganie talentów i rozwijanie potencjału uczniów!

Istotą tutoringu jest integralny – obejmujący wiedzę, umiejętności i postawy – rozwój podopiecznego (ang. tutee). W tutoringu możemy wyróżnić dwa obszary rozwoju podopiecznego: osobisty i naukowy, które przenikają się wzajemnie. Uczeń podczas spotkań tutorskich może pracować nad:

poszerzaniem danego obszaru wiedzy,
rozwojem osobistym (nabierając pewności siebie, ćwicząc wystąpienia publiczne),
rozwijaniem szlachetnych cech charakteru,

Czy każdy nauczyciel może być tutorem, a każdy uczeń tutee?

Niestety, nie każdy, ale wielu nauczycieli może zostać tutorami oraz wielu uczniów może stać się tutee. Warunkiem podstawowym, określającym tutora jest posiadanie wiedzy dotyczącej przebiegu procesu tutoringu oraz wiedzy przedmiotowej, mieszczącej się w zainteresowaniach podopiecznego. Tutora powinno charakteryzować: zaangażowanie, uczciwość, szacunek dla ucznia, otwartość i umiejętności z zakresu budowania relacji oraz komunikacji interpersonalnej. Te kompetencje i postawy, nie są wrodzone, lecz nabyte, dlatego można je nabywać i rozwijać całe życie. Tutor mentor – to dobry nauczyciel, mądry doradca oraz człowiek godny zaufania. Tutor wierzy w możliwości ucznia, wspiera go i doradza, inspiruje, nakłania do myślenia, dzieli się własnym doświadczeniem i wiedzą, nie stroni od własnej oceny i jasno ją wyraża – wcześniej pytając tutee, czy chce usłyszeć opinię tutora. Tutor nie podejmuje się pracy terapeutycznej, wie, kiedy zwrócić się o pomoc do innych specjalistów.

Od tutee wymaga się chęci przystąpienia do procesu oraz zaangażowania w proces. Obie strony mogą przerwać proces, gdy czują się z jakiś powodów niekomfortowo, jeżeli nie potrafią nawiązać relacji czy się bezpośrednio komunikować. Pierwszą zasadą tutoringu jest dobrowolność wejścia w proces. Jakie możemy wymienić efekty przystąpienia do procesu tutoringu dla ucznia? Tutoring rozwija:

– pewność siebie, wiarę w swoje możliwości, samoakceptację,

– pomoc w dorastaniu, dojrzewaniu (budowaniu systemu wartości, podejmowaniu decyzji i braniu za odpowiedzialności za nie),

– umiejętność organizowania własnego warsztatu pracy, zarządzania czasem,

– motywację do stałego rozwoju, samodyscyplinę,

– umiejętności nazywania, doprecyzowania oraz realizacji celów (skuteczność),

– chęć głębszej analizy zagadnień, dokształcanie (przy tutoringu naukowym),

– umiejętność analizy materiału,

– przejmowanie odpowiedzialności za swoją naukę,

– umiejętność wyrażania swoich opinii, swoich odczuć, emocji,

– umiejętność rozwiązywania problemów, skoncentrowanie się na rozwiązaniu, a nie na szukaniu winnych, samoświadomość,

– umiejętność merytorycznej obrony własnej opinii, sztukę argumentacji,

– efektywne uczenie się,

– kształtuje nawyki myślenia i pracy sprzyjające zdobywaniu mądrości.

Tutor odkrywa potencjał i talenty, które drzemią w każdym uczniu, skupia się na ich mocnych stronach i koncentruje na szukanie rozwiązań.

Należy pamiętać, że istotą tutoringu są indywidualne spotkania, w trakcie których w atmosferze dialogu, szacunku i zaufania, tutor pomaga uczniowi poszukiwać własnej drogi do wiedzy, tożsamości oraz wielopłaszczyznowego rozwoju.

W Polsce są szkoły, które z sukcesem wprowadzają system tutorski. Sądzę, że tutoring wprowadzony w szkołach może pomóc uczniom i nauczycielom w rozwoju, a przez to wzmocni szkołę i proces edukacji. Uważam, że tutoring jest szansą na przywrócenie indywidualnego, opartego na relacji mistrz – uczeń, wymiaru kształcenia i wychowania, który przez wieki był fundamentem edukacji.