Co to jest gotowość szkolna?

Przyjęło się, że dzieci w wieku 6-7 lat rozpoczynają naukę w szkole, idą do pierwszej klasy. Jednak to nie wiek określa gotowość szkolną. To poziom kompetencji psychomotorycznych, poznawczych i emocjonalnych decyduje o tym, czy nasz kilkulatek powinien rozpocząć naukę w systemie szkolnym. Ocena ta jest coraz bardziej podkreślana i staje się kluczowa w procesie właściwego podejmowania decyzji o przełomowym kroku w życiu dziecka – o staniu się uczniem.

Dzieci w tym samym wieku mogą być w różnym stopniu przygotowane do rozpoczęcia nauki w szkole. Zauważyli to w ostatnim czasie nie tylko pedagodzy czy psychologowie, ale również rodzice. Dlatego coraz częściej odchodzi się od używania określenia „dojrzałość szkolna”, a mówi się właśnie o „gotowości szkolnej”. Określenie to nie dzieli dzieci na dojrzałe i niedojrzałe, ale na dzieci w różnym stopniu przygotowane do szkoły.

Najlepszy moment dla dziecka na rozpoczęcie edukacji szkolnej

Nie powinniśmy jako rodzice podchodzić z niepokojem do oceny gotowości szkolnej. To właśnie dzięki niej możemy dostrzec, że nasz maluch nie jest jeszcze gotowy do tak dużej zmiany – zmiany trybu przedszkolnego na system szkolny. Pamiętajmy, że dla młodego człowieka taki krok to wielki przełom i bardzo ważne, aby nastąpił we właściwym czasie. To jest właśnie główna zaleta wprowadzenia oceny gotowości szkolnej, która skupia uwagę na dziecku, jego aktywnościach i indywidualnym przygotowaniu do szkoły. Ocena gotowości szkolnej sprzyja w pomyślnym starcie w nowym, kluczowym dla dziecka etapie, jakim jest rozpoczęcie edukacji szkolnej.

Jak wygląda ocena gotowości szkolnej

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego określa szczegółowe wymagania dotyczące rozwoju dziecka przygotowującego się do pierwszej klasy. Dziecko na tym etapie powinno osiągnąć odpowiedni poziom rozwoju fizycznego, umysłowego i emocjonalno-społecznego. Metoda oceny gotowości szkolnej zawiera listę pytań, które mają pomóc określić czy dziecko bez przeszkód może zmierzyć się z wymaganiami nowego etapu edukacji.

Znajdziemy tu ocenę takich elementów rozwoju dziecka, jak:

Umiejętności szkolne

Odpowiadają one zadaniom stawianym przed dziećmi w ramach edukacji przedszkolnej. Przykładami takich zadań są: obserwacja cyklicznych zmian w przyrodzie, działania związane z liczeniem, opowiadanie obrazków i historyjek oraz rysowanie szlaczków. Umiejętności szkolne dotyczą różnych obszarów rozwoju dzieci: uwagi, działań związanych z takimi pojęciami, jak: liczba, przestrzeń, czas, myślenie operacyjne i przyczynowo-skutkowe oraz rozwój psychomotoryczny.

Kompetencje poznawcze

To zachowania i umiejętności dziecka, które dotyczą jego zainteresowań i osiągnięć poznawczych. Na kompetencje poznawcze dziecka składają się np.: zauważanie relacji między zdarzeniami i zachowaniami, przewidywanie zachowań innych dzieci, rozwiązywanie zagadek matematycznych, mówienie dziecka o sobie i o tym, co lubi robić, trafne dostrzeganie przez dziecko tego, co już umie i co wie oraz umiejętności matematyczne i czytania.

Sprawność motoryczna

Dotyczy aktywności i sprawności ruchowej dziecka, koordynacji ruchowej i sprawności manualnej. Obejmuje to m.in.: sprawne posługiwanie się nożyczkami, trzymanie kredki, rysowanie po śladzie, układanie puzzli, chętne uczestniczenie w zajęciach ruchowych, budowanie z klocków czy lepienie z plasteliny.

Samodzielność

Obejmuje zachowania i umiejętności dzieci, które polegają na zaradności, samodzielnym poszukiwaniu rozwiązania trudnych sytuacji, dążeniu do niezależności, zachowania świadczące o realizowaniu przez dziecko celowych form aktywności, np. dążenie do dokończenia zadania. Znajdziemy tu m.in.: samodzielnie wykonywanie przez dziecko codziennych czynności, sprawne ubieranie się oraz zapamiętywanie i wykonywanie poleceń.

Niekonfliktowość

Wszystko, co związane jest z współdziałaniem w grupie, przestrzeganiem zawartych umów czy poszanowaniem praw innych dzieci. Wymienione tu zachowania dotyczą podejmowania prób rozwiązywania konfliktów i dążenia do opanowania gwałtownych uczuć w trudnych dla dziecka sytuacjach.

Aktywność społeczna

Dotyczy zachowań i umiejętności dziecka w zakresie kontaktowania się i porozumiewania z rówieśnikami, m.in.: umiejętność komunikowania się, zadawania pytań, zapraszania dzieci do wspólnej zabawy, okazywanie wsparcia i pomocy, a także zachowania świadczące o swobodnej ekspresji własnych uczuć i rozumienie uczuć innych dzieci.

Lista być może jest długa, pamiętajmy jednak że, biorąc pod uwagę realizację podstawy programowej, znakomita większość dzieci wychodzących z przedszkola poznawczo znajduje się często na wyższym poziomie niż zakładana norma, określająca gotowość szkolną. Nie ma potrzeby przebodźcowywania dzieci i przeciążania dodatkowymi kartami pracy. A jeśli nawet wyłonią się obszary do dalszej pracy, dzieci uzupełnią braki podczas nauki w pierwszej klasie. Jest za to coś o wiele ważniejszego, na co powinniśmy zwracać uwagę, również w domowych warunkach. To kompetencje emocjonalne i samodzielność.

Coraz większa rola rozwoju emocjonalnego

Nie zawsze wszystkie obszary rozwijają się harmonijne. Zdarza się, że dzieci o bardzo wysokim poziomie rozwoju intelektualnego nie dają sobie rady z trybem działania środowiska szkolnego, nowymi obowiązkami i wyzwaniami. Pomimo sprawnego przyswajania nowej wiedzy, biegłości w liczeniu, czytaniu i pisaniu, dzieci mogły nie osiągnąć jeszcze takiego stopnia rozwoju emocjonalnego, który pozwoliłby im na pomyślny start w szkole.

Różny poziom dojrzałości emocjonalnej u dzieci w tym samym wieku to naturalne zjawisko, które może być spowodowane cechami osobowości, modelem wychowania czy warunkami rodzinnymi. Każde dziecko jest inne i każde ma swoje własne tempo rozwoju emocjonalnego. Nie oznacza to jednak, że nie możemy go w tym rozwoju wspierać.

Co więcej, warto, abyśmy to właśnie my – rodzice, zwrócili szczególną uwagę na ten obszar rozwoju naszych dzieci. Wspieranie w usamodzielnianiu się, budowanie wiary w siebie i własne możliwości, kształcenie pozytywnego stosunku do obowiązków i pomoc w znajdowaniu motywacji to obszary, nad którymi możemy i powinniśmy pracować z dziećmi także w domu. Rola rodzica i najbliższej rodziny jest tutaj nieoceniona.

Jeśli zauważamy niepokojące zachowania dziecka lub będą informować nas o nich nauczyciele, warto zastanowić się nad źródłem tych zachowań i spróbować dokonać zmian. Nie musimy robić tego sami. Zawsze możemy zwrócić się z prośbą o pomoc do pedagoga lub psychologa dziecięcego.

To właśnie gotowość emocjonalna odgrywa kluczową rolę w przystosowaniu się do szkoły, osiąganiu sukcesów i radzeniu sobie z wyzwaniami. Wychowawca w szkole jest nastawiony na przekazywanie wiedzy i naturalne jest, że nie spędza z uczniami tyle czasu, co nauczyciel w przedszkolu. W pierwszej klasie uczeń w dużym stopniu musi radzić sobie sam z całą gamą emocji. Te pojawiają się nie tylko w kontekście społecznym, jak odrzucenie w zabawie czy konflikt z rówieśnikiem, ale i w kontekście samej nauki – frustracja, że ktoś inny szybciej podniósł rękę, dostał lepszą ocenę, z większą łatwością wykonał zadanie czy obciążenie nowymi obowiązkami. Dlatego też ocena gotowości szkolnej uwzględnia nie tylko kompetencje poznawcze i psychomotoryczne, ale bierze pod uwagę czynniki, które świadczą o potencjalnej odporności na szkolne wyzwania i dostosowania się do nowych reguł życia w klasowej społeczności.

Dajmy swoim dzieciom czas

Dzieci przychodzące do pierwszej klasy są często na różnym poziomie umiejętności czytania czy liczenia. Co za tym idzie, pierwszaki wyposażone już wcześniej w te umiejętności często zwyczajnie się nudzą. Program uwzględnia poziom wszystkich dzieci – pierwszym naturalnym krokiem programu pierwszej klasy jest nauka czytania, pisania i liczenia. Nie ma potrzeby nakładania na dzieci zbyt dużej presji, aby zdobyły te umiejętności przed pójściem do szkoły. Jeśli same wykazują taką ciekawość i chcą się uczyć, jak najbardziej, zachęcajmy to tego, ale nie zmuszajmy dzieci na siłę tylko dlatego, że inne dzieci już to potrafią. Rozwój dzieci jest bardzo indywidualną sprawą i to, że nasze dziecko nie czyta w wieku sześciu lat nie powinno nas martwić.

Skupmy się na tym, aby nasze dzieci były emocjonalnie gotowe na ten wielki krok. Pozwólmy im poprzez zabawę nabyć umiejętności, które przesądzą o tym, jak odnajdą się w szkolnej rzeczywistości. A poza tym, dla nich to również ostatni rok beztroski. Dajmy im szansę cieszyć się dzieciństwem. Nie przyspieszajmy edukacji na siłę, dbajmy o optymalny, harmonijny rozwój. Każde dziecko jest niepowtarzalne, wyjątkowe, jest indywidualnością – uszanujmy to.