ROLA NAUCZYCIELA WSPOMAGAJĄCEGO

Rodzice dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mają możliwość wyboru do jakiej placówki wyślą swoje dziecko: ogólnodostępnej, integracyjnej czy specjalnej. Często obawiają się, jak ich dziecko poradzi sobie w przedszkolu lub szkole wśród rówieśników rozwijających się w normie. Należy jednak pamiętać, że dzieci otrzymują w takich palcówkach pomoc psychologiczno-pedagogiczną oraz wsparcie nauczyciela wspomagającego. W poniższym artykule opiszemy, kim jest nauczyciel wspomagający oraz jaką pełni rolę podczas planowania i realizowania procesu kształcenia dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Serdecznie zapraszam do lektury.

Mirosław Wiśniewski

oligofrenopedagog,
dyrektor pedagogiczny NPP Effectis

 

Kim jest nauczyciel wspomagający?

W 1991 roku w Polsce dzieci z niepełnosprawnością otrzymały prawo do korzystania z powszechnych form kształcenia. W tym roku Polska ratyfikowała międzynarodową Konwencję Praw Dziecka oraz została uchwalona Ustawa o systemie oświaty. Na mocy tych dokumentów władze oświatowe zostały zobligowane do stworzenia optymalnych warunków do rozwoju dzieci z niepełnosprawnością. Dały również ich rodzicom możliwość wyboru formy edukacji dla własnego dziecka. Z czasem wprowadzano coraz to nowsze rozwiązania, mające na celu usprawnienie procesu kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Zgodnie z obecnie obowiązującym Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym w placówce realizującej nauczanie dzieci, o których mowa w rozporządzeniu, powinien być zatrudniony nauczyciel współorganizujący proces kształcenia specjalnego, zwany potocznie nauczycielem wspomagającym. Jego zadania, zawarte w rozporządzeniu, to:

• prowadzenie wspólnie z innymi nauczycielami zajęć edukacyjnych oraz wspólnie z innymi nauczycielami, specjalistami i wychowawcami grup wychowawczych realizowanie zintegrowanych działań i zajęć określonych w programie;
• prowadzenie wspólnie z innymi nauczycielami, specjalistami i wychowawcami grup przedszkolnych i szkolnych pracy wychowawczej z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym;
• uczestniczenie, w miarę potrzeb, w zajęciach edukacyjnych prowadzonych przez innych nauczycieli oraz w zintegrowanych działaniach i zajęciach, określonych w programie, realizowanych przez nauczycieli, specjalistów i wychowawców grup wychowawczych;
• udzielanie pomocy nauczycielom prowadzącym zajęcia edukacyjne oraz nauczycielom, specjalistom i wychowawcom grup wychowawczych realizującym zintegrowane działania i zajęcia, określone w programie, w doborze form i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi, niedostosowanymi społecznie oraz zagrożonymi niedostosowaniem społecznym;
• prowadzenie zajęć odpowiednich ze względu na indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne oraz możliwości psychofizyczne uczniów, w szczególności zajęć rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych.

Według prawa nauczyciel wspomagający powinien być absolwentem pedagogiki specjalnej, o specjalizacji odpowiedniej do potrzeb rozwojowych dzieci, z którymi ma pracować. Może to więc być oligofrenopedagog (specjalista pracujący z dziećmi z niepełnosprawnością intelektualną lub z autyzmem), tyflopedagog (osoba zajmująca się edukacją uczniów niewidzących i słabowidzących), surdopedagog (pedagog przygotowany do pracy z dziećmi niesłyszącymi i słabosłyszącymi), terapeuta pedagogiczny, logopeda, socjoterapeuta. Nauczyciel wspomagający musi również posiadać przygotowanie pedagogiczne.

Ze względu na odpowiedzialność, jaką obarczony jest specjalista pracujący z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, ważna jest również jego osobowość i posiadane kompetencje.

Nauczyciel wspomagający powinien z jednej strony charakteryzować się wysoko rozwiniętą empatią, tolerancją, akceptacją oraz cierpliwością, a z drugiej asertywnością, stanowczością i konsekwencją. Dzięki takiej mieszance cech osobowości będzie autorytetem i wzorem postępowania dla swoich podopiecznych. Powinien być również twórczy, kreatywny, otwarty na nowe idee i pomysły swoich uczniów oraz powinien dążyć do samorozwoju.

Niezwykle ważną umiejętnością nauczyciela wspomagającego jest umiejętność słuchania i autentycznego słyszenia tego, co nie zawsze wypowiedziane jest na głos. Dzięki temu, może w pełni zrozumieć swoich uczniów, nauczyć się ich wzorców zachowania i odpowiednio reagować w sytuacjach dla uczniów trudnych. Jak każda osoba pracująca z innymi ludźmi, nauczyciel wspomagający w swoich działaniach powinien wykazywać wrażliwość i troskliwość na potrzeby innych.

Nauczyciel współorganizujący proces kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi powinien posiadać szerokie kompetencje merytoryczne, psychologiczno-pedagogiczne, diagnostyczne, dydaktyczne oraz komunikacyjne. Dzięki nim będzie potrafił przekładać wciąż zdobywaną wiedzę na praktyczne umiejętności i zastosować je w codziennych oddziaływaniach.

Współpraca nauczyciela wspomagającego z innymi nauczycielami i z rodzicami

Praca z dziećmi z niepełnosprawnością jest wymagająca i często stresująca. Nie polega jedynie na pracy z danym uczniem, ale również na podejmowaniu współpracy z nauczycielami i specjalistami pracującymi z danym uczniem oraz z jego rodzicami. Wiele osób uważa, że nauczyciel wspomagający powinien podporządkować się nauczycielowi wiodącemu. Nie jest to jednak prawda. Każdy z nich ma inne zadania do wykonania i powinni być traktowani równorzędnie. Ich sfery oddziaływań często nakładają się na siebie, muszą więc być w stałym kontakcie i współpracy.

Większość nauczycieli przedmiotowych nie jest specjalistami w zakresie pedagogiki specjalnej, mają prawo nie posiadać wiedzy i umiejętności w zakresie pracy z dziećmi z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Mogą mieć problem z dostosowaniem metod i form pracy do potrzeb dzieci, a również ze zrozumieniem zaleceń zapisanych fachowym językiem w orzeczeniu. W tym zakresie mogą potrzebować pomocy specjalisty z odpowiednimi kwalifikacjami.

Nauczyciel wspomagający powinien wspierać nauczycieli wiodących i przedmiotowych w ustaleniu i dostosowaniu wymagań edukacyjnych, metod i form pracy z uczniami z niepełnosprawnością. Sytuacja każdego z uczniów powinna być omawiana indywidualnie, gdyż każdy z nich może potrzebować innego rodzaju wsparcia. Specjaliści między sobą powinni na samym początku ustalić możliwy zakres ingerencji w przebieg lekcji.

Kolejną sferą wspólnych oddziaływań nauczyciela wspomagającego z innymi nauczycielami jest bieżące omawianie i rozwiązywanie problemów wychowawczych i dydaktycznych uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wymiana obserwacji, doświadczeń i pomysłów mogą sprawić, że podejmowane wobec tych uczniów działania będą skuteczniejsze. Wspólna wymiana zdań na temat postępów i wysiłku, jaki uczniowie włożyli w naukę, dają też podwaliny do wystawienia oceny końcowej, w której ustaleniu nauczyciel wspomagający powinien brać czynny udział.

Szczególnie ważna dla zapewnienia wsparcia dzieciom z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego jest współpraca nauczyciela z wychowawcą danego ucznia. To on spędza z dzieckiem najwięcej czasu, towarzyszy mu podczas różnych lekcji, a więc najlepiej zna samego ucznia, jego mocne i słabe strony, zdaje sobie sprawę z jego problemów w nauce i w funkcjonowaniu społecznym. Może więc przekazać wychowawcy istotne informacje o dziecku, sposobie motywowania go do pracy, jego mocnych stronach i uzdolnieniach, które mogą być wykorzystane do wzmacniania poczucia własnej wartości dziecka.

Nadrzędną rolą wspólnej edukacji uczniów z niepełnosprawnością ze zdrowymi rówieśnikami jest ich integracja i włączanie uczniów ze specjalnymi potrzebami w aktywne życie społeczne środowiska, w którym przebywają. Dlatego też praca nauczyciela wspomagającego musi być zorganizowana w taki sposób, aby nie podkreślać deficytów uczniów i wspomagać ich w budowaniu pozytywnych relacji z rówieśnikami. Może się tak stać jedynie wtedy, gdy nauczyciel wspomagający i nauczyciele przedmiotowi podzielą się pracą podczas lekcji w taki sposób, aby nie wyróżniać uczniów z niepełnosprawnością spośród grupy rówieśniczej.

Warto pamiętać, że pozytywna współpraca nauczycieli zajmujących się uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wpływa na atmosferę panującą w klasie oraz przekłada się bezpośrednio na efekty edukacyjne i wychowawcze ucznia. Kiedy uczeń z niepełnosprawnością dobrze radzi sobie w szkole, równocześnie wzrasta jego pewność siebie oraz zaciera się granica między nim, a pełnosprawnymi rówieśnikami.

Nauczyciel wspomagający jest również osobą, która powinna pozostawać w ciągłym i regularnym kontakcie z rodzicami swoich podopiecznych. Systematyczny kontakt z rodzicami pozwala zapewnić dzieciom ciągłość i konsekwencję w podejmowaniu działań terapeutycznych w szkole i w domu. Zarówno szkoła może dowiedzieć się wiele o dziecku od jego rodziców, jak i rodzice od nauczyciela przebywającego stale przy uczniu.

Już na początku nauki ucznia w szkole istotną rolę pełni skrupulatny wywiad przeprowadzony z jego rodzicami. Dzięki informacjom od nich pozyskanych, nauczyciel wspomagający zdobywa informacje na temat dziecka, które są pomocne w uniknięciu błędów na początku ich współpracy. Dowiaduje się bowiem, w jaki sposób dziecko reaguje na poszczególne bodźce, zachowania i sytuacje. W początkowych fazach pracy z uczniem rodzice mogą również służyć dodatkowymi informacjami uzupełniającymi te, zawarte w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego.

Dzięki pozostawaniu w stałym kontakcie z rodzicami uczniów z niepełnosprawnością nauczyciele budują z nimi relację opartą na zaufaniu. Jest ona niezbędna do pozytywnej współpracy między obiema stronami. Rodzice muszą powierzyć swoje dziecko szkole, powinni więc mieć pewność, że specjaliści dobrze znają ich dzieci i są w pełni kompetentni do pracy z nimi.

Kontakty nauczyciela wspomagającego z rodzicami dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych opierają się głównie na wymianie informacji o postępach dziecka w nauce, zachowaniu na terenie szkoły i domu, funkcjonowaniu społecznym na tle klasy i szkoły, sukcesach i problemach dziecka występujących na różnych płaszczyznach. Specjalista może wskazywać rodzicom kierunki działań możliwych do podjęcia w domu, które wspomogą pracę nad deficytami dziecka. Może również zwrócić uwagę, jak właściwie pracować z dzieckiem, jak przystosować jego otoczenie, aby nauka była jak najbardziej efektywna. Nauczyciel wspomagający spędzając z dzieckiem z niepełnosprawnością wiele godzin dziennie zdobywa jego zaufanie, buduje z nim głęboką relację. Uczniowie niejednokrotnie zwierzają się mu, opowiadają o tym, co ich męczy, co sprawia największe trudności zarówno w szkole, jak i poza nią. Często nie są tak otwarci wobec rodziców, bojąc się zawieść ich oczekiwania. Przekazanie takich informacji rodzicom może sprawić, że lepiej zrozumieją własne dzieci, ich potrzeby i ich punkt widzenia.

Do zadań nauczyciela wspomagającego w zakresie współpracy z rodzicami należy również dostarczanie im wiedzy na temat zaburzeń ich dziecka. Rodzice często bywają zagubieni, nie wiedzą skąd czerpać rzetelne informacje. Specjalista powinien w prosty, klarowny sposób wyjaśnić rodzicom ich wątpliwości, udzielić rzeczowych wskazówek i porad, wskazać sprawdzone źródła wiedzy na temat zaburzeń ich dziecka.

W Niepublicznym Punkcie Przedszkolnym „Effectis” pracujemy na zasadach przedszkola specjalnego. Nie zatrudniamy więc tzw. nauczycieli wspomagających. Pracują u nas specjaliści z doświadczeniem w pracy z dziećmi z autyzmem. Ze względu na potrzeby naszych dzieci od pierwszego dnia ich pobytu w placówce stawiamy na ścisły kontakt z ich rodzicami i opiekunami. Rodzice rozpoczynający z nami współpracę wypełniają wiele ankiet i formularzy, w których zbieramy informacje na temat funkcjonowania dzieci w różnych sferach. W czasie roku szkolnego codziennie opowiadamy o minionym dniu dziecka w przedszkolu, jego sukcesach i porażkach. Systematycznie omawiamy progres i ewentualne regresy w pracy z dziećmi. Dajemy wskazówki i zalecenia do pracy w domu, aby dzieci szybciej generalizowały trenowane umiejętności na nowe miejsce, osoby i czas. Takie podejście sprawia, że rodzice również dzielą się z nami swoimi trudnościami związanymi z wychowywaniem dziecka z niepełnosprawnością, a my jesteśmy w stanie udzielić im skutecznej pomocy.

Rola nauczyciela wspomagającego

Edukacja włączająca i integracyjna sprawia, że uczniowie z niepełnosprawnością mają szansę kształcenia się wśród sprawnych rówieśników. Proces integracji wymaga wiele czasu, cierpliwości i podejmowania wielorakich działań usprawniających ich rozwój. Ogromna odpowiedzialność w organizacji tego procesu spoczywa na nauczycielu wspomagającym.

Głównym zadaniem nauczyciela wspomagającego jest holistyczna (całościowa) diagnoza uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz przystosowanie materiału, programu dydaktycznego, form i metod pracy oraz środków dydaktycznych, wykorzystywanych podczas lekcji, do ich możliwości psychofizycznych. Trafna i rzetelna diagnoza jest podstawą do stworzenia wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania ucznia, a następnie indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego, który musi posiadać każde dziecko z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Nauczyciel wspomagający powinien zadbać, aby zawierał on:

1. formy dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb danego ucznia,
2. wspólne działania podejmowane przez nauczycieli oraz specjalistów pracujących z uczniem,
3. wprowadzenie komunikacji wspomagającej lub alternatywnej (u uczniów z zaburzeniami mowy lub u uczniów niemówiących),
4. formy i czas, w jakim będzie udzielana uczniowi pomoc psychologiczno-pedagogiczna oraz wymiar jej godzin,
5. działania, podejmowane w celu udzielenia wsparcia rodzicom uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
6. informacje o przydzielonych uczniowi zajęciach rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych i socjoterapeutycznych,
7. formę i sposób współpracy nauczycieli i specjalistów,
8. rodzaj dostosowania procesu kształcenia do potrzeb i możliwości rozwojowych ucznia.

Nauczyciel wspomagający jest odpowiedzialny za organizację zajęć rewalidacyjnych i specjalistycznych przydzielonych danemu uczniowi. Ich celem jest rozwijanie mocnych stron dziecka, jego zainteresowań i motywowanie ucznia do samodzielnego podejmowania nauki. Nauczyciel wspomagający musi w taki sposób zagospodarować czas ucznia, aby zajęcia dodatkowe odbywały się w czasie, w którym uczeń jest skoncentrowany i zmotywowany do pracy. Zajęcia te nie mogą jednak kolidować z lekcjami ucznia.

Rolą nauczyciela wspomagającego jest indywidualizacja pracy z każdym uczniem posiadającym orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, którego powierzy pod jego pieczę dyrektor placówki. Podczas pracy powinien stosować zasadę dostosowania zadań do indywidualnych możliwości i potrzeb psychofizycznych dziecka oraz zapewnić mu właściwe warunki pracy (np. uczniom słabowidzącym powinien zapewnić miejsce w pierwszym rzędzie ławek). Aby dziecko było pozytywnie zmotywowane do pracy powinno jak najczęściej osiągać sukces. Nauczyciel powinien zapewnić mu taką możliwość, np. poprzez stopniowanie trudności zadań, utrwalanie pożądanych zachowań i umiejętności, korygowanie negatywnych nawyków, zapewnienie uczniowi przerw w pracy, stosowanie zróżnicowanych form zadań.

Dla uczniów z niepełnosprawnością nauczyciel wspomagający stanowi nieocenione wsparcie nie tylko w nauce, ale również w życiu osobistym. Podczas codziennego towarzyszenia swoim wychowankom, specjalista powinien wspomagać ich w realizacji własnych marzeń oraz w zaspokajaniu ich potrzeb poznawczych, społecznych, fizycznych i emocjonalnych. Pełni on bowiem rolę opiekuna i konsultanta. Jednym z jego głównych zadań jest wspieranie wychowanków w rozwijaniu ich osobowości, samodzielności, wytrwałości i odpowiedzialności.

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi bardzo często przejawiają trudności w zakresie rozwoju społecznego. Wsparcie ich w inicjowaniu i podtrzymywaniu kontaktu z innymi osobami, we właściwym reagowaniu w trudnych sytuacjach oraz w rozwiązywaniu konfliktów z rówieśnikami również należy do zadań nauczyciela wspomagającego. Pełni on rolę mediatora, ale i wzoru do naśladowania dla uczniów. Swoim przykładem powinien uczyć dzieci adekwatnych sposobów na rozładowanie złości, rozwiązywania konfliktów, sporów, przestrzegania zasad. Poprzez naśladowanie dorosłych dzieci uczą się wypełniania różnych ról społecznych, co przygotowuje ich do dorosłości. Przy rozwoju umiejętności społecznych nieocenioną rolę pełni trening umiejętności społecznych, a więc zajęcia, podczas których uczniowie indywidualnie lub w grupie przepracowują trudne dla nich sytuacje.

Kolejnym zadaniem nauczyciela wspomagającego jest rozwijanie zdolności komunikacyjnych swoich wychowanków i integrowanie ich z zespołem klasowym. W przypadku dzieci niemówiących lub mówiących bardzo niewyraźnie może to osiągnąć poprzez wprowadzenie komunikacji wspomagającej lub alternatywnej, dzięki której będą miały narzędzie i możliwość inicjowania rozmowy z kolegami. Nauczyciel wspomagający wraz z innymi nauczycielami powinni stwarzać jak najwięcej okazji do tego, aby uczniowie z niepełnosprawnością mieli możliwość współpracy ze zdrowymi rówieśnikami.

Jak każdy nauczyciel zatrudniany w palcówce oświatowej, również nauczyciel wspomagający jest zobligowany do rzetelnego dokumentowania swoich działań. Prowadzi on dzienniki zajęć indywidualnych, uzupełnia dziennik lekcyjny o cele terapeutyczne, współtworzy wcześniej omawiane dokumenty WOPFU oraz IPET. Dodatkowo na bieżąco prowadzi obserwację dziecka, która również musi być udokumentowana. Wraz z nauczycielem wiodącym i nauczycielami przedmiotowymi ustala kryteria oceniania uczniów z niepełnosprawnością.

Rola nauczyciela wspomagającego w procesie kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest nieoceniona. Jest on najbliższym towarzyszem uczniów, często ich powiernikiem, traktują go jak przyjaciela. Z tego względu ważne są nie tylko jego wykształcenie, wiedza i doświadczenie, ale również postawa i wartości jakimi kieruje się w życiu. Osoba pracująca z dziećmi z niepełnosprawnością powinna charakteryzować się życzliwością wobec innych, umiejętnością słuchania i być gotowa spojrzeć na świat oczami swoich wychowanków. Dzięki takiemu podejściu współpraca ucznia z nauczycielem będzie przynosiła korzyści obu stronom.

 

Monika Pichalska

terapeuta pedagogiczny,

terapeuta WWRD

„Effectis” Niepubliczny Punkt Przedszkolny

dla dzieci z autyzmem

Warszawa, Ursynów

1. Pod Lipą 1, lok. nr 2

+48 505 868 502

www.effectis.edu.pl