Atopowe zapalenie skóry

Czym jest atopowe zapalenie skóry?
Atopowe zapalenie skóry to wrodzone zaburzenie odporności swoistej i nieswoistej, które może wystąpić w każdym wieku. Przyczyną AZS są mutacje genu filagryny odpowiedzialnego za kodowanie białek strukturalnych (budulcowych) naskórka. Powstające wówczas białko, nie spełnia właściwie swojej funkcji, prowadząc tym samym do osłabienia bariery naskórkowej, a co za tym idzie łatwiejszego przenikania alergenów, a także zwiększenia przeznaskórkowej utraty wody. W związku z czym podczas kontaktu z alergenem pojawia się reakcja immunologiczna. Zwiększona podatność na alergię może prowadzić do „przestawienia” układu odpornościowego z obrony na nadwrażliwość. Infekcje stanowią czynnik przyczyniający się do mechanizmu „błędnego koła atopowego”. Wrota zakażenia stanowią liczne przeczosy (powstają w wyniku urazów mechanicznych np. drapanie) i nadżerki prowokowane dokuczliwym i napadowym świądem.

Do zaostrzenia w AZS może dochodzić na drodze pokarmowej, poprzez błony śluzowe spojówek, nosa, oskrzeli, a także w skutek kontaktu alergenu ze skórą. Dodatkowo stres emocjonalny może indukować i nasilać występowanie skórnych zmian chorobowych.

Jakie są przyczyny atopowego zapalenia skóry, czym różni się AZS u dzieci i dorosłych?
Atopowe zapalenie skóry (AZS) – zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych – cechuje się zaburzeniem funkcji bariery naskórkowo-skórnej i jest powiązane ze zmianami aktywności układu immunologicznego. Zaburzenia te przyczyniają się do namnażania komórek naskórka, powodują spongiozę, nacieki zapalne w skórze właściwej, zaburzenia w składzie lipidów i kwasów tłuszczowych, a także niedobory mocznika w naskórku. Mechanizmy zaburzeń występujące w przebiegu AZS, zarówno u dzieci jak i dorosłych, pozostają takie same. Z biegiem lat kliniczne cechy schorzenia wygasają. Skóra osób dorosłych wykazuje wyższą tolerancję/odporność na większą ilość alergenów w porównaniu z delikatną skórą dziecka.

Jakie są objawy atopowego zapalenia skóry u dzieci?
Skóra zmieniona chorobowo jest zaczerwieniona, obrzęknięta, o zmniejszonej elastyczności. W ostrym okresie choroby pokryta jest nadżerkami i sączy. W fazie przewlekłej dominuje złuszczanie i suchość. Głównym odczuwalnym objawem jest świąd. Niezależnie od wieku, w najcięższych przypadkach AZS, zmiany mogą być zlokalizowane w różnych częściach ciała, a niekiedy zajmować nawet całą jego powierzchnię. Skład lipidów międzykomórkowych u osób zdrowych jest stały (40-50% ceramidów; 10–20% NKT). W przypadku AZS proporcje te są zachwiane, co objawia się między innymi wyżej wspomnianą suchością skóry, wzrostem TEWL, zmniejszeniem elastyczność naskórka, wzrostem skłonności na mikrourazy i łatwiejszym wnikaniem patogenów.
W przebiegu AZS u dzieci możemy wyróżnić dwa okresy kliniczne, różniące się między sobą charakterem zmian skórnych i ich lokalizacją. Faza pierwsza rozpoczyna się około 3 miesiąca życia i trwa do drugiego roku życia dziecka. W tym okresie zmiany lokalizują się na policzkach, skórze głowy, niejednokrotnie obejmują nawet całą powierzchnię ciała. Najmniejsze prawdopodobieństwo rozpoznania AZS u niemowląt dotyczy okolicy pieluszkowej. Obszar ten najczęściej jest dotknięty pieluszkowym zapaleniem skóry (PZS). Faza druga (dziecięca) trwa od 2. do 12. roku życia. Faza ta może rozwinąć się z fazy niemowlęcej, bądź zmiany pojawiają się w tym okresie po raz pierwszy. Obszar objęty przez wykwity to najczęściej zgięciowa powierzchnia kończyn (doły łokciowe, podkolanowe, nadgarstki, grzbiety rąk i stóp) oraz skóra na karku.

Warto wspomnieć również o „marszu alergicznym” polegającym na ujawnianiu się coraz to nowych objawów. U dzieci z atopią, najczęściej jest to alergia pokarmowa, występująca niemal równolegle ze zmianami skórnymi. W następnej kolejności zmiany śluzówkowe, objawiające się katarem alergicznym (siennym), łzawieniem, kichaniem, dusznościami przeradzającymi się niekiedy w astmę oskrzelową.

Wczesny początek choroby, stopień suchości skóry oraz płeć żeńska są sytuacjami niekorzystnie rokującymi. Im większa suchość skóry występująca u małych dzieci, tym wyższe prawdopodobieństwo, że choroba będzie dawać oznaki w wieku dorosłym. Niewielka suchość skóry we wczesnym dzieciństwie to korzystny objaw rokowniczy. W odniesieniu do płci, większy odsetek chorych w wieku dorosłym stanowią kobiety.

Jakie jest znaczenie diety przy atopowym zapaleniu skóry?
Wpływ diety na przebieg choroby jest kwestią sporną. Nie ma jednolitego stanowiska wskazującego rodzaj optymalnej diety w przypadku osoby borykającej się z atopowym zapaleniem skóry. Na podstawie obserwacji oraz badań stwierdzono natomiast, że pozytywny czy negatywny wpływ diety zależny jest od wieku pacjentów. Im chory jest młodszy, tym częściej występuje reakcja alergiczna (uczulenie) na białko mleka krowiego czy sojowego oraz inne pokarmy. Kiedy uda się wykryć i wykluczyć alergen pokarmowy to często nadwrażliwość wygasa, dlatego też wpływ diety u dorosłych nie jest aż tak istotny, jak w przypadku dzieci. Do najczęstszych alergenów, poza wspomnianym już mlekiem, należą również kakao, czekolada, żywność wysoko przetworzona, ostre przyprawy (np. papryczki chili), niektóre owoce, wywary mięsne/kostne, zupy z produktów kiszonych czy miód. Jednak gdy wynik testu nie pokrywa się z wywiadem i próbą biologiczną wówczas test nie jest w pełni miarodajny i bardzo ważna jest wówczas interpretacja specjalisty.

Jaką rolę odgrywają emolienty w leczeniu atopowego zapalenia skóry?
Podstawę w leczeniu atopowego zapalenia skóry stanowi stała kontrola objawów chorobowych oraz zapobieganie zaostrzeniom choroby. Niezwykle istotna jest stała edukacja rodzica i chorego, dotycząca właściwej pielęgnacji naskórka, a także unikania czynników drażniących czy zaostrzających. Bardzo ważną rolę odgrywa przywracanie i naprawa funkcji ochronnych bariery naskórkowej przez stosowanie terapii emolientowej.

Rolą emolientów jest:
• uzupełnianie w skórze niedoboru ceramidów, oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych,
• wyrównanie pH skóry,
• zahamowanie przeznaskórkowej utraty wody (TEWL),
• ograniczenie świądu,
• spełnianie funkcji bariery ochronnej, zabezpieczającej przed czynnikami drażniącymi, alergenami, drobnoustrojami,
• działanie przeciwzapalne.

W przypadku postaci łagodnej leczenie obejmuje codzienne stosowanie emolientów oraz leczenie przeciwzapalne w okresie zaostrzeń. Stosowanie emolientów przy wyprysku bardzo często okazuje się wystarczającą metodą postępowania. Przy ostrym wyprysku stosowane są miejscowo glikokortykosteroidy i/lub miejscowe inhibitory kalcyneuryny. Warto dodać, że stosowanie emolientów przy terapii kortykosteroidami poprawia ich wchłanianie oraz ogranicza ilość miejscowo stosowanych kortykosteroidów. Ich zadaniem jest redukcja objawów wyprysku atopowego i poprawa jakości życia pacjentów. Ciężkie przypadki AZS, niereagujące na leczenie klasyczne, kwalifikują się do specjalistycznego leczenia ogólnego.

Bardzo ważne jest również unikanie wykrytych alergenów od wczesnego dzieciństwa, ponieważ wówczas istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, że organizm pacjenta „zapomni” o nadwrażliwości na dany czynnik podrażniający (alergen).

 

Na pytania odpowiadała
dr hab. n. med. Ewa Trznadel-Grodzka
specjalista dermatolog, konsultant naukowy marki Dermedic

Materiał powstał przy współpracy z marką Dermedic.
* A.J. Sybilski et al. (2015) „Atopic dermatitis is a serious health problem in Poland. Epidemiology studies based on the ECAP study”, Postepy Dermatol Alergol 32(1): 1-10.