Trening Umiejętności Społecznych jak praktykować w domu i szkole

Zacznijmy od początku, czym jest Trening Umiejętności Społecznych[1], jest to oparta na teorii kognitywnego nauczania społecznego, forma regularnego treningu grupowego. Z założenia jest to metoda wykorzystywana przez psychologów do regularnej pracy w grupie z dziećmi czy młodzieżą (niektórzy podają, że jest to metoda pracy z dziećmi do 10 roku życia; inni, że do 15). Jako trener TUS I oraz II stopnia wykorzystuję dostępną dzięki TUS wiedzę na wspieranie młodych ludzi w tak dynamicznym dla nich środowisku jakim jest dom, szkoła czy grupa rówieśników. Z uwagi na specyfikę swojej pracy, nie prowadzę samych grup o charakterze TUS; jednak skutecznie wplatam niniejsze metody do pracy zarówno z grupą jak i podczas spotkań indywidualnych z młodzieżą. W okresie pandemii COVID zarówno uczniowie jak i dorośli żyją w ciągłej niepewności, obawach, strachu zarówno o swoje jak i swoich najbliższych życie i zdrowie, pracę, byt. Do tych wszystkich obaw dodać możemy „niszę”, która zawsze była odczuwalna podczas pracy z grupą; a obecnie stała się wręcz swego rodzaju dysfunkcją umiejętności życia w społeczeństwie. Uczniowie nie spotykają się, nie rozmawiają ze sobą na przerwach – nie mają przestrzeni, by ćwiczyć „umiejętności społeczne” w praktyce – tak ważne i niezbędne w codziennym życiu. Z mojego doświadczenia wynika; że ważne jest, aby zacząć wspierać uczniów, zarówno pracując w grupie jak i indywidualnie z nimi. Nawet nie będąc trenerem TUS można wprowadzać elementy ćwiczeń i zadań do grupy swoich uczniów; wystarczy zrozumieć i poczuć jaką moc mają nawet najprostsze zabawy integracyjne, które połączone ze sztuką zadawania pytań (na przykład „Co możesz zrobić, gdy widzisz, że koleżanka płacze?”), uczą otwarcia na drugą osobę, ćwiczą umiejętność myślenia i patrzenia, słuchania i mówienia, czyli uczą w praktyce sztuki życia w społeczeństwie.

Trening umiejętności społecznych sprowadza się do nauki poznania siebie, rozpoznawania swoich emocji, potrzeb i tego jakie w danym momencie odczuwamy braki, czego mamy w nadmiarze (czasem hałasu, czasem kontaktu, czasem za dużo samotności) czego potrzebujemy – a czego mamy za dużo. Pracując zarówno z młodzieżą i dziećmi słyszę od nich o braku spędzania czasu z rodzicami, braku uwagi, uważności nauczycieli na ich potrzeby, braku zrozumienia zarówno wśród znajomych jak i nauczycieli, wychowawców. Dla mnie podstawową umiejętnością TUS będzie przybliżenie sztuki komunikacji, porozumiewania się, mówienia o swoich potrzebach, mówienia NIE; jak również słuchania drugiej strony, słuchania i usłyszenia drugiego człowieka, czyli sztuka nawiązywania relacji.

Niestety nie dziedziczymy po rodzicach umiejętności i kompetencji społecznych; musimy się ich nauczyć, dlatego elementy te od najmłodszych lat powinniśmy ćwiczyć i są nam niezbędne do pewnego, stabilnego startu w dorosłe życie.

Jak zacząć? Jak większość zachowań, czy elementów budowania relacji powinno uczyć się ich w praktyce. Stąd najlepiej podzielić sobie materiał, który chcemy poruszyć z uczniami, na poszczególne partie. Następnie podejść do realizacji po kolei od zagadnień ogólnych, tzw. „miękkich umiejętności”, zabaw integracyjnych, analizy emocji; poznania siebie, szukania motywacji, zarządzania czasem – do elementów bardziej angażujących emocje i uwagę – jak konflikt w grupie, czy przyjmowanie krytyki. Na tym etapie polecam mieć opracowany cały scenariusz zajęć, bo może wyjść nam w trakcie pracy z grupą kilka innych różnych problemów, konfliktów czy np. bezpośrednich pytań uczniów o jakiś obszar – czy tworzenie prezentacji, czy wystąpienia publiczne, czy nawiązywanie nowych kontaktów, czy nagły konflikt w grupie. Jeżeli mamy opracowany scenariusz zajęć – na pewno uda się nam przeskoczyć na jedne zajęcia w inny obszar i potem wrócić do kontynuacji zamierzonego celu. Ważną i podstawową rzeczą jest zapytanie dzieci/ uczniów o to, czy chcą brać udział w zajęciach; w przerwie można dopytać o chęć dołączenia do zabawy pozostałych.

Jak podzielić sobie materiał i zaplanować spotkania. Pierwszym krokiem jest na pewno analiza swoich kompetencji, umiejętności i tego obszaru, który sprawia nam najmniejszą trudność. Dla mnie takim obszarem jest na pewno wprowadzenie zabaw integracyjnych; czuję się w tych zabawach pewnie, wiem, jak poprowadzić zabawy, jak je zmodernizować, aby zachęcić i zaciekawić większą cześć grupy – lub nie raz wszystkich. Takie podejście pomoże Wam jako organizatorom zabawy nabrać lekkości, utrzymać pewność siebie i skoncentrować się na zachowaniach i reakcjach dzieci – nie myśląc nad tym co i jak i kiedy robić. Pamiętaj, że NIKT NIE STAJE SIĘ LEPSZY ANI ZDROWSZY OD MÓWIENIA MU ZŁYCH RZECZY Mogę zaproponować przyjęty przeze mnie przykładowy schemat kolejności poszczególnych tematów i zagadnień:

Akcja Integracja

Integracja grupy – inspirujące zajęcia integracyjne
Zawieranie znajomości i inicjowanie rozmowy
Słuchanie oraz zadawanie pytań
Mówienie i przyjmowanie komplementów

Emocje

Emocje a uczucia
Wyrażanie uczuć

Zarządzanie sobą

Zarządzanie czasem
Wyznaczanie celów
Poprawa koncentracji
Czas wolny

Stres

Radzenie sobie ze stresem – napięciem emocjonalnym i fizycznym
Techniki oddechowe
Self – reg (samoregulacja)
Zachowania ryzykowne (alkohol, narkotyki, dopalacze, papierowy..)

Relacje i komunikacja

Szacunek do siebie i innych
Kształtowanie samooceny
Krytykowanie i przyjmowanie krytyki
Odmawiania, dyskutowanie
Zarządzanie konﬂiktem
Rozwiązywanie konﬂiktów w grupie

Elementy TUS można wprowadzić podczas lekcji wychowawczej, podczas wycieczki, kiedy mamy dzieci w klasie na przerwie. Jako wychowawcy możemy przygotować jakiś mini pakiet ćwiczeń na spotkanie z Rodzicami, żeby w skrócie opowiedzieć o mocy budowania relacji i siły zaufania, aby zachęcić ich do bliższego poznania swoich dzieci. Zestaw pytań np. o emocje, o ulubione aktywności czy gre integracyjną mam zawsze w torebce; bo każdy moment jest dobry na nawiązanie relacji, zatrzymanie się, zastanowienie. Wprowadzając elementy Treningu Umiejętności Społecznych podczas zajęć z dziećmi oraz z młodzieżą poszerza się ich wiedzę o ich umiejętnościach wykonawczych, pozwala się im doświadczyć i przeżywać sytuacje społeczne. Ponadto dzieci oraz nastolatkowie zobaczą, jak można kształtować samoocenę; zapanować nad niektórymi zachowaniami nieakceptowalnymi społecznie (niektórzy dowiedzą się, że niektóre z ich zachowań takie są); zaleca się wdrożenie różnych ćwiczeń na poprawę koncentracji, elementów self-reg (samoregulacji) czy najważniejsze – poznania i rozpoznawania u siebie różnych emocji. Od kilkunastu lat pracuję z młodzieżą oraz z dziećmi; zawsze staram się traktować ich problemy, emocje i uczucia poważnie Przykłady ćwiczeń na poszczególne grupy tematów można szukać w literaturze oraz na stronach internetowych, gdzie jest bardzo dużo dostępnych filmików, tutoriałów czy kart pracy poświęconych wymienionym wyżej obszarom.

Trening Umiejętności Społecznych (TUS) powstał, żeby wspierać dzieci, młodzież oraz młodych ludzi w ich rozwoju, odnajdowaniu się w grupie społecznej. Docelowo ma wspierać nastolatków w tak trudnym dla nich okresie wchodzenia w życie dorosłe, aby ograniczyć ich zachowania ryzykowne w tym używki (narkotyki, alkohol) czy próby samobójcze. Należy pamiętać, że zachowania ryzykowne są konsekwencją – a nie przyczyną. Jak można zaobserwować, przyczyny zachowań ryzykownych leżą w kłopotach, jakie napotykają dzieci i nastolatkowie na wielu różnych obszarach: dom, rodzina, szkoła, grupy rówieśnicze. Spotykają się z brakiem akceptacji, oskarżaniem, zagubieniem – co prowadzi do poczucia osamotnienia. Proponowane grupy tematyczne skupiają się na wzmocnieniu empatii młodych ludzi; na przybliżeniu im sztuki komunikacji, nawiązywania relacji, czy wyrażanie swoich uczuć.