Owsica u dziecka

Owsica (inaczej enterobioza) jest najczęściej występującym zarażeniem pasożytniczym przewodu pokarmowego u dzieci w Polsce. Sytuacja taka występuje również w innych krajach klimatu umiarkowanego. Niestety, brak jest dostępnych danych epidemiologicznych określających stopień zarobaczenia polskiego społeczeństwa. Jej częstość jest szacowana na około 10% populacji dziecięcej w wieku 5–14 lat. Najczęściej zarażają się dzieci przebywające w dużych skupiskach, zwłaszcza w przedszkolach, szkołach, internatach. Bardzo często obserwuje się zachorowania rodzinne.

Zarażenie

Owsica wywoływana jest przez nicienia – owsika ludzkiego (łac. Enterobius vermicularis). Dojrzałe samice osiągają wielkość ok. 1 cm, męskie formy pasożyta są zdecydowanie mniejsze (kilka milimetrów).

Ludzie zarażają się przez połknięcie jaj inwazyjnych. Wyklute z jaj inwazyjnych larwy po ok. 1 miesiącu dojrzewają w jelicie grubym do postaci dorosłych. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej samice zostają zapłodnione przez samce, po czym wewnątrz ich ciał rosną i dojrzewają zapłodnione jaja. Długość życia dojrzałego osobnika w organizmie człowieka wynosi ok. 2 miesiące. Nocą dojrzałe, wypełnione jajami samice przemieszczają się aktywnie do okolicy odbytu i składają tam powleczone kleistą substancją nieinwazyjne jaja. Po ok. 6 godzinach w każdym jaju wykluwa się larwa. Wówczas jaja te stają się inwazyjne, zdolne zarazić człowieka. Przebywając w środowisku zewnętrznym utrzymują one swoją zdolność zarażania przez kolejne 20 dni.

Kleista substancja pokrywająca jaja umożliwia im początkowo przylepienie się do skóry odbytu, palców rąk, bielizny i różnych przedmiotów. Substancja ta z czasem wysycha i traci swoje właściwości, jaja odrywają się od skóry chorego, unoszą się w powietrzu oraz osadzają na przedmiotach znajdujących w okolicy chorego. Dzięki temu choroba może łatwo się rozprzestrzeniać i prowadzić do ponownego zarażenia chorego oraz innych domowników. Dojrzałe jaja mogą się także przedostać do jamy ustnej za pośrednictwem wdychanego powietrza. Zostają wówczas połknięte wraz ze śliną lub spożywanym pokarmem.

Objawy

Obecność krążących w okolicy odbytu owsików oraz przylepionych do skóry jaj, wywołuje u chorego nasilony świąd, prowadząc do drapania się dziecka. W ten sposób znajdujące się tam jaja dostają się pod paznokcie chorego. Niestety, często nasze pociechy wkładają ręce do ust. Jeżeli pod ich paznokciami znajdują się jaja inwazyjne, dochodzi do ponownego zarażenia się dziecka.

Nasilenie objawów zależeć będzie od masywności zarażenia (liczby owsików obecnych w przewodzie pokarmowym). Początkowo choroba bywa zazwyczaj bez- lub skąpoobjawowa. Najbardziej charakterystycznym objawem jest świąd okolicy okołoodbytniczej, który najbardziej nasilony jest w godzinach nocnych. Spowodowany jest on nie tylko obecnością owsików i ich jaj, ale także drażnieniem przez pasożyty zakończeń nerwów współczulnych oraz wydzielanymi przez nicienie toksynami. Dzieci śpią niespokojnie, wybudzają się oraz kręcą się na łóżku. Przy masywnym, długotrwałym zarażeniu, jako konsekwencję przewlekłego niewyspania, można u dziecka zaobserwować: zmęczenie, senność, brak koncentracji, nadpobudliwość nerwową, a z czasem również gorsze łaknienie, bladość skóry lub cienie pod oczami. Miejscowo, jako skutek drapania się dziecka, może wystąpić stan zapalny skóry okolicy okołoodbytniczej oraz linijne zadrapania (tak zwane przeczosy). U dziewczynek i kobiet, jeśli owsiki zabłądzą, może dochodzić do nawracających lub przewlekłych zapaleń sromu.

Rozpoznanie

Rozpoznanie choroby jest stosunkowo proste. W tym celu należy oglądać okolicę odbytu dziecka w godzinach nocnych lub porannych. Stwierdzenie obecności poruszających się centymetrowych robaczków potwierdza podejrzenie owsicy. Swoje podejrzenia można również zweryfikować w laboratorium parazytologicznym. W tym celu należy zbadać znalezione robaki lub pobrać wymaz z okolicy okołoodbytniczej. Należy jednak pamiętać, że taki wymaz powinien być pobrany w godzinach rannych, przed wstaniem dziecka z łóżka, przed oddaniem stolca i przed umyciem. Trzykrotne powtórzenie badania zwiększa szansę wykrycia pasożytów do 90%. Badanie parazytologiczne kału na obecność pasożytów w przypadku owsicy jest nieużyteczne.

Leczenie

Leczenie polega na dwukrotnym (w odstępie ok. 2–4 tygodni) podaniu jednej dawki leku przeciwpasożytniczego choremu, a także domownikom na stałe przebywającym w najbliższym otoczeniu śpiącego nocą dziecka. W trakcie leczenia farmakologicznego konieczne jest skrupulatne przestrzeganie higieny osobistej (mycie rąk, obcinanie paznokci, mycie okolic intymnych rano i wieczorem, eliminacja u dziecka nawyku wkładania palców i innych przedmiotów do ust), częsta zmiana bielizny i pościeli oraz pranie jej i prasowanie w wysokich temperaturach, dokładne sprzątanie mieszkania, dbałość o codzienne wypróżnienia (dieta wysokobłonnikowa, z ograniczeniem węglowodanów). Rokowanie jest dobre, jednak schorzenie ma najczęściej charakter przewlekły, zwłaszcza przy braku przestrzegania zaleceń higienicznych.

 

dr n. med. Jolanta Popielska
Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego WUM